Gemak in het verleden: een korte geschiedenis van comfortabel zijn

We willen allemaal op ons gemak zijn en het lijkt een eerlijke veronderstelling dat mensen in het verleden hetzelfde wilden. Maar sommige recente cultuurhistorici schetsen een ander beeld en beweren dat er niets natuurlijks aan is.

Mensen hebben bepaalde biologische behoeften, en woningen zijn al lang gebouwd en ingericht volgens die behoeften. Maar volgens een aantal historici markeerde de achttiende eeuw een definitief keerpunt in de geschiedenis van troost, toen, in de woorden van historicus Daniel Roche, "Een steeds groter deel van de bevolking begon meer gewicht te geven aan comfort," en "elementaire behoeften werden middelen tot verfijning." In de woorden van John Crowley, "Fysiek comfort - zelfbewuste tevredenheid over de relatie tussen iemands lichaam en zijn onmiddellijke lichaam fysieke omgeving - was een innovatief aspect van de Anglo-Amerikaanse cultuur, een die moest worden onderwezen en geleerd."

Hoe is deze verandering ontstaan? Het basisverhaal gaat ongeveer zo: door de uitbreiding van investeringen, industrie en handel in de achttiende eeuw, werd een nieuwe middenklasse in Europa gecreëerd. Eerder werd iemands sociale status bepaald door geboorte - men was nobel door bloed of door een voorbeeldige dienst aan de koning - maar de dingen begonnen te veranderen in de achttiende eeuw, en rijkdom werd veel socialer bepalend. Nu was er een groep mensen met meer geld en de commerciële cultuur, die nog in de kinderschoenen stond, bloeide. Nieuwe producten kwamen op, strijden om de aandacht van deze nieuwe consumenten, en ze werden geconfronteerd met een nieuwe wereld van keuze. Waar ooit een stoelstijl voor hen beschikbaar was, werden ze nu geconfronteerd met twintig stijlen, en waar ze misschien hadden eerder toegang had tot voornamelijk lokale producten, verbeterd transport en vergrote koloniale verbindingen maakte een verscheidenheid aan producten nieuw beschikbaar.

Toen deze nieuwe consumentenklasse werd geboren, uitten filosofen en sociale commentatoren hun frustraties over luxe en beweerden dat het een agent van morele corruptie was. 'Soft commerce' (doux commerce), zoals het werd genoemd, verzachtte de mannen die eraan deelnamen, waardoor ze zwak, verwijfd en meer als een steeds nutteloze aristocratie werden. 'Noodzaak' was daarentegen het rijk van armoede en boeren, van boeren die van zwart brood leefden en weinig toegang hadden tot lekkernijen. "Comfort", een term die voorheen "hulp" of "troost" betekende (zoals wanneer iemand zijn vriend troost), kwam nu in zwang als een term die een middenweg bewoonde tussen luxe en noodzaak, een vorm van consumptie die het gemak van iemands leven verhoogt zonder iemand in het morele gevaar te brengen dat wordt veroorzaakt door zijn luxere tegenhangers.

De effecten van deze verandering waren wijdverbreid. Volgens historicus Joan DeJean, de opkomst van comfort hielp bij het creëren van een nieuw concept van privacy (gekenmerkt door het creëren van individuele, doelgerichte kamers zoals de slaapkamer en badkamer), bevorderde een nieuw gevoel van individualiteit (consumenten die voor een aantal keuzes stonden, hadden nu de optie om producten te kiezen die bij hun individuele smaak passen) en hielpen bij de ontwikkeling een gevoel van lichamelijk gemak dat zich vertaalde in nieuwe vormen van gedrag en emoties (comfortabelere meubels en stoffen leidden tot een nieuw respect voor het informele en het sentimenteel). Ze beweert zelfs dat een nieuwe vorm van liefde, meer gedreven door genegenheid en minder door familievoordeel, werd weerspiegeld in deze nieuwe mode voor comfort.

Volgens John Crowley speelde troost een sleutelrol in de ontwikkeling van de mensenrechten en maakte het deel uit van de achttiende-eeuwse hervormingen die een einde maakten aan de slavernij en hervormingen voor de armen. Troost, ooit het voorrecht van de enkelingen die het zich konden veroorloven, werd ingeburgerd als een nieuwe vorm van noodzaak. In Crowley's woorden: 'Tegen de laatste decennia van de achttiende eeuw was het ideaal van fysiek comfort voldoende ideologisch humanitaire kracht om het op te nemen in hun oproepen tot sociale rechtvaardigheid jegens de armen, de gevangenen en de slaaf.”

En recentelijk de geliefde populaire historicus Bill Bryson heeft de manieren onderzocht waarop onze concepten van comfort, die we als iets vanzelfsprekends beschouwen, als iets worden beschouwd privé en individu, eigenlijk afgeleid van een samenvloeiing van factoren zoals kolonialisme, technologie en wetenschap.

Het is duidelijk dat dit alleen het verhaal is voor westerse culturen, maar ik zou geïntrigeerd zijn om te zien of er een soortgelijk verhaal is voor andere delen van de wereld. Voor mij biedt deze literatuur een interessant inzicht in de soorten waarden die we als vanzelfsprekend beschouwen. Wanneer ik een bank koop, ben ik op zoek naar iets comfortabels en ik stop er zelden mee te denken dat die overweging zelf wordt beïnvloed door eeuwenlange discussie en innovatie.